تاریخ عباسیتاریخ عباسی، کتابی تاریخی به فارسی است که مشتمل بر تاریخ ایران از اواخر سلطنت شاه طهماسب اول صفوی (۹۳۰ـ۹۸۴) تا اواخر بیست و پنجمین سال سلطنت شاه عباس اول در ۱۰۲۰ می باشد. ۱ - معرفی نویسنده کتاباین کتاب تألیف جلال الدین محمد بن عبداللّه منجم یزدی. مؤلف این کتاب [۱]
جلال الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی، ج۱، ص۱۰۸ـ۱۰۹، یا، روزنامه ملاجلال، چاپ سیف اللّه وحیدنیا، تهران ۱۳۶۶ش.
خود را ملاجلال منجم و جلال الدین محمد منجم یزدی معرفی کرده، و اسکندر منشی از او با عنوان عمدة المنجمین یاد کرده است. [۲]
اسکندر منشی، عالم آرای عباسی، ج۲، ص۶۱۱.
از تاریخ تولدش اطلاع دقیقی در دست نیست. از نسبت او پیداست که اهل یزد بوده است. [۳]
اسکندر منشی، عالم آرای عباسی، ج۱، ص۴۷۴.
۲ - ملاجلال در گیلانملاجلال ابتدا سال‌ها در گیلان منجم خان احمدخان گیلانی بود و به منجمی شهرت یافت. وی کتاب نجومی خود، تحفه خانی، را به خان احمدخان اهدا کرد. ۳ - ملاجلال در دربار شاه عباسملاجلال از ۹۹۴ تا ۱۰۲۸ ملازم شاه عباس اول بود [۴]
جلال الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی، ج۱، ص۱۲، یا، روزنامه ملاجلال، چاپ سیف اللّه وحیدنیا، تهران ۱۳۶۶ش.
[۵]
اسکندر منشی، عالم آرای عباسی، ج۲، ص۱۰۸۶ـ۱۰۸۷.
[۶]
اسکندر منشی، عالم آرای عباسی، ج۲، ص۶۳۸.
[۷]
حسن بن مرتضی حسینی استرآبادی، تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی، ج۱، ص۱۷۵، چاپ احسان اشراقی، تهران ۱۳۶۴ش.
و برای او محاسبات نجومی و ریاضی می‌کرد [۸]
حسن بن مرتضی حسینی استرآبادی، تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی، ج۱، ص۱۷۲، چاپ احسان اشراقی، تهران ۱۳۶۴ش.
[۹]
اسکندر منشی، عالم آرای عباسی، ج۲، ص۶۱۱.
[۱۰]
جلال الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی، ج۱، ص۳۸۸ـ ۳۸۹، یا، روزنامه ملاجلال، چاپ سیف اللّه وحیدنیا، تهران ۱۳۶۶ش.
و در تصمیم گیری‌هایش مؤثر بود.
۴ - درگذشت ملاجلالملاجلال در ۱۰۲۹ درگذشت. [۱۱]
ملاکمال منجم، زبدة التواریخ، ج۱، ص۷۳، چاپ ابراهیم دهگان، اراک ۱۳۳۴ش.
ملاکمال منجم، مؤلف زبدة التواریخ، فرزند او بود. تاریخ عباسی مقدمه و عنوان ندارد و معلوم نیست چرا به این نام شهرت یافته است. در نسخه ای که از آن در کتابخانه ملی (ش ۳۱۰) موجود است، نام کتاب «روزنامه ملاجلال در احوال شاه عباس» ذکر شده است. این کتاب با بیان نسب شاه عباس اول از جانب پدر و مادر آغاز می‌شود. [۱۲]
جلال الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی، ج۱، ص۱۸ـ۱۹، یا، روزنامه ملاجلال، چاپ سیف اللّه وحیدنیا، تهران ۱۳۶۶ش.
۵ - محتویات کتابمطالب کتاب اینهاست: حوادث تاریخ صفویان از مرگ شاه طهماسب اول در ۹۸۴، [۱۳]
جلال الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی، ج۱، ص۲۵ـ۲۶، یا، روزنامه ملاجلال، چاپ سیف اللّه وحیدنیا، تهران ۱۳۶۶ش.
کشته شدن حیدرمیرزا و وقایع بعد از آن (ص ۲۷ـ۳۹)، مرگ شاه اسماعیل دوم در ۹۸۵ و حوادث بعد از مرگ او، حوادث دوره محمد خدابنده (۹۸۵ـ۹۹۶)، [۱۴]
جلال الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی، ج۱، ص۴۰ـ ۶۵، یا، روزنامه ملاجلال، چاپ سیف اللّه وحیدنیا، تهران ۱۳۶۶ش.
حوادث زمان شاه عباس اول از ۹۹۶ تا ۱۰۲۰ و نیز عزیمت ولی محمدجان،خان استراخان از سلسله جانیان، در این سال به ایران و کمک خواستن او از شاه عباس برای بازگشت به سلطنت.
۶ - ویژگی‌های این کتاب۶.۱ - شناخت خصوصیات شاه عباساز آن‌جا که نویسنده همراه شاه عباس اول بوده است، از خلال نوشته‌های او بخوبی می‌توان از خصوصیات شاه عباس، نحوه برخوردش با متخلفان و رفتارش با اهل تسنن، صوفیه، نقطویه، مسیحیان و یهودیان آشنا شد. ۶.۲ - ذکر دقیق حوادثاز دیگر محسّنات کتاب، ذکر روز و ساعت وقوع حوادث مهم است که مادّه تاریخ‌های مناسب به ضبط و حفظ آن کمک کرده است. ۶.۳ - متن ساده مشتمل بر اشعارعبارات کتاب بسیار روان و ساده است و مؤلف هیچگاه درصدد عبارت پردازی به شیوه‌های مرسوم آن زمان نبوده است. مؤلف در این کتاب قریب ۳۵۰ بیت شعر آورده که برخی از خود اوست. [۱۵]
جلال الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی، ج۱، ص۱۳، یا، روزنامه ملاجلال، چاپ سیف اللّه وحیدنیا، تهران ۱۳۶۶ش.
استفاده مناسب از اشعار و لغات، موجب اشتمال کتاب بر نکات اجتماعی و ادبی شده است. ۷ - نقطه ضعف این کتابدر تاریخ عباسی اشتباهات تاریخی نیز دیده می‌شود، از جمله تولد اسماعیل میرزا در ۱۰۱۲ نوشته شده است، اما دیگر مورخان، از جمله اسکندر منشی، [۱۶]
اسکندر منشی، عالم آرای عباسی، ج۲، ص۶۱۰.
آن را در ۱۰۱۰ نوشته‌اند.
تاریخ عباسی را اولین بار در ۱۳۶۶ش سیف اللّه وحیدنیا براساس نسخه کتابخانه ملی (مورخ ۱۲۷۳) و نسخه کتابخانه ملک در تهران چاپ کرد. این چاپ با توجه به این که اختلاطی از این دو نسخه است، مغلوط است. ۸ - فهرست منابع(۱) اسکندر منشی، عالم آرای عباسی. (۲) حسن بن مرتضی حسینی استرآبادی، تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی، چاپ احسان اشراقی، تهران ۱۳۶۴ش. (۳) ملاکمال منجم، زبدة التواریخ، چاپ ابراهیم دهگان، اراک ۱۳۳۴ش. (۴) جلال الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی، یا، روزنامه ملاجلال، چاپ سیف اللّه وحیدنیا، تهران ۱۳۶۶ش. (۵) احمدبن حسین منشی قمی، خلاصة التواریخ، چاپ احسان اشراقی، تهران ۱۳۵۹ـ ۱۳۶۳ ش. ۹ - پانویس
۱۰ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ عباسی»، شماره۳۱۱۶. |